روز دقیق جشن مهرگان
قدمت جشن مهرگان به پیش از دوره هخامنشان باز می گردد. قبل از تقویم خورشیدی که در ایران رواج دارد تقویم اوستایی مورد استفاده ایرانیان بود. در آن تقویم به جای چهار فصل، سال به دو فصل تقسیم میشد با نام های فصل زمستان بزرگ و فصل تابستان بزرگ. جشن مهرگان مصادف با 16 مهر و سرآغاز فصل زمستان بزرگ بود و در واقع سور و سات شروع زمستان در سراسر ایران انجام می شد. جشن مهرگان بعد از نوروز بزرگترین و مهمترین جشن آن زمان بود که حتی بعد از ورود اسلام به ایران این مراسم به برگزاری خود ادامه داد.
جالب است بدانید اینکه در دوران باستان دو تاریخ برای روز مهرگان وجود دارد دلیلش این است که دو جشن متفاوت مهرگان برگزار می شد. یکی با نام مهرگان کوچک که مختص به عوام بود و در 16 مهر جشن گرفته می شد. دیگری مهرگان بزرگ که متعلق به درباریان بود و زمان برگزاری آن در 21 مهر بود. اما اکنون این روز در 10 مهر به نام روز مهر گان نامگذاری شده است.
مهرگان چیست و چرا جشن می گیرند
با توجه به اینکه ایرانیان از ابتدا به خداوند(اهورا مزدا) و به یگانگی او اعتقاد داشتند الهه های زیادی نیز (فرشتگان) در رسوم آنها نهادینه شده بود. این الهه ها با نام های امرتات (الهه پاسدار گیاهان و جانوران)، سپنته آرمیتی (الهه باروری و زایش)، هوروتات (الهه نگهبان آب ها)، خشاتریا (خدای جنگ آور)، اهریمن (از بین برنده پلیدی ها)، وهومن (الهه خورد و دانایی)، میترا (الهه عهد و پیمان) در کتب قدیمی به جای مانده یافت می شوند. تاریخ دانان، الهه میترا یا همان مهر را از الهگان مهم می دانند. به طوری که در اوستا این نام به کرات، تکرار شده است. تصادف روز مهرگان و ماه مهر یکی از دلایل این پایکوبی است با این حال از دلایل مهم تر آن قیام کاوه است.
ارتباط قیام کاوه آهنگر و مهرگان
بر اساس خدای نامه کتابی از بین رفته و تالیف شده در دوره ساسانیان، در زمان پادشاهی جمشید ایران امنیت خود را از دست داد. هرج و مرج سراسر این سرزمین را فراگرفت و جنگ همه جا بود. به همین دلیل ایرانیان که از جنگ و خونریزی به تنگ آمده بودند خواستار پادشاهی بودند تا امنیت از دست رفته را به آنها برگرداند. به همین دلیل از ضحاک پادشاهی عرب تبار به خوبی استقبال کردند. او با ورود خود جمشید را کشت و بر تخت پادشاهی نشست.
او مردم زیادی را بی فرزند و بی همسر کرد و ظلم بسیار روا داشت. تا اینکه کاوه که چندین پسر او توسط ضحاک ستمگر به قتل رسیده بودند دادخواهی کرد. کاوه مردم را متحد کرده و با کمک فریدون سعی بر کشتن ضحاک می کند. طبق روایت های تاریخی با اینکه کوشش فراوانی در از بین بردن او کردند با این حال این اعمال موفقیت آمیز نبود. اما طی افسانه ها او را در کوه دماوند به زنجیر کشیدند. سپس فریدون بر تخت نشست. این جشن مصادف با پادشاهی فریدون بر سرزمین ایران است.
آداب برگزاری جشن مهرگان
بر اساس کتاب تاریخی تذکره الحمدونیه یا نام دیگر این کتاب ابن حمدونیه جشن مهرگان در دوره ساسانیان نیز برگزار می شد. در آن دوران مانند عید نوروز خانه را گردگیری کرده و آب و جارو می کردند. سپس با پوشیدن لباس هایی ارغوانی رنگ به دیدار دوستان و آشنایان رفته و برای آنها نامه هایی معطر می بردند. شاید صحیح تر باشد بگوییم نوشته هایی کوتاه تر از نامه مانند کارت تبریک های امروزیی که آن را با مشک معطر ساخته و در پارچه هایی زیبا می پیچیدند.
در روز مهرگان کادوهایی نیز تهیه کرده و یکدیگر می دادند. طبق نوشته های این کتاب در زمان پادشاهی انوشیروان ایشان سفره ای بزرگ پهن کرده و سپس مردم را فرا می خواند. پذیرایی غذا، انواع نوشیدنی و تنقلات در این روزها رواج داشت. او همچنین در این روز به شکایات مردم را می شنید و امور کشاوران را سر و سامان می بخشید. در عصر حاضر نیز جشن مهرگان در شهرهایی مانند یزد، اصفهان و کرمان توسط زرتشتیان این استان ها برگزار می شود.
خوراکیهای جشن مهرگان
یکی از نکات جالب این جشن سفره مخصوص آن است. بله درست است، مهرگان نیز مانند نوروز سفره یا خوان مهرگان دارد. سفره ای که به دور یک آتش یا آتش دان پهن می شد و تم رنگی آن ارغوانی رنگ بود. در این سفره خوراکی هایی مانند عصاره گیاه هوم یا هومه که با شیر رقیق می شد و با نان لورک میل می شد. (اینکه گیاه هوم چیست و آیا این گیاه هنوز یافت می شود جزو بحث برانگیزترین ماجراهای مربوط به دوران باستان است.)، انواع میوه، مخلوطی از آجیل مانند نوروز، گل و ریحان، کاسه ای از گلاب و در نهایت آشی به نام هفت قله در این سفره قرار می گرفت.
قربانی کردن در روز مهرگان از کهن تا به امروز
طبق کتب تاریخی به جای مانده، (همانطور که می دانید از آن دوران جز تعداد محدودی آثار باقی نمانده است و اطلاعات به دست آمده از کتابهای بعد از آن دوران است که گهگاه گریزی به آثار قبلی زده اند.) گیاه هوم که فقط یک گیاه نبود و مظهر یک الهه بود را می فشردند به این معنا که آن را برای خداوند یگانه قربانی می کنند. البته ناگفته نماند که زرتشتیان شهر یزد از دیرباز در این روز گوسفندی را قربانی می کردند. این مورد آنقدر پراهمیت بود که اگر افراد ضعیف تر جامعه توانایی پرداخت هزینه برای خرید یک گوسفند را نداشتند حتما مرغی یا خروسی را خریداره کرده و در پیشگاه خداوند قربانی می کردند. با این حال مدت هاست که این رسم به کلی از بین رفته است.
گاموت گیفت برای شما انواع کادوهای مناسبتی را مرتبط با روز مورد نظر دسته بندی نموده است تا خرید کادو برایتان به راحتی تمامتر و لذت بیشتر انجام شود. مقالات مرتبط را در بخش ذیل مشاهده می نمایید.
مطالب مرتبط
منبع : مهرگان چه روزیه
